Józef Klejnot-Turski   

ur. 20 czerwca 1889 r. w Tallinie, zm. 25 sierpnia 1958 r. w Bydgoszczy

miejsce pochówku: cmentarz parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bydgoszczy

Urodził się w rodzinie zawodowego oficera wojsk rosyjskich, Ukończył gimnazjum filologiczne w Rewlu (dzisiejszym Tallinie.  Studiował matematykę i astronomię, a w 1915 r. ukończył Wydział Historyczno-Filologiczny Uniwersytetu Petersburskiego. Okres I wojny światowej spędził w Rosji. Był współorganizatorem i nauczycielem dwóch szkół Macierzy Polskiej w Moskwie. Zmobilizowany do wojska rosyjskiego do sierpnia 1917 r. służył w twierdzy morskiej w Sweaborg pod Piotrogrodem. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stawił się do dyspozycji tworzących się władz. Pod koniec sierpnia 1919 r. wstąpił do Wojska Polskiego w stopniu podporucznika. Zamieszkał w Tczewie i w tym regionie  rozwinął swoją aktywność.

Z jego inicjatywy 21 lipca 1922 r. powstał Pierwszy Polski Klub Jachtowy Morski z siedzibą zimową w Tczewie, a letnią na Helu. Klub przekształcił się następnie w Pierwszy Polski Klub Yachtowy w Gdańsku.

Klejnot-Turski przez kilka lat pełnił funkcję komandora. Był współorganizatorem zjazdu założycielskiego PZŻ w Tczewie w dniu 11 maja 1924 r., na którym został wybrany pierwszym prezesem Polskiego Związku Żeglarskiego, pełniąc tę funkcję do 15 sierpnia 1925 r.

Był członkiem Stowarzyszenia Pracowników na Polu Rozwoju Żeglugi „Bandera Polska”, założonego przez 25 marynarzy i techników 1 października 1918 r., przekształconego w 1919 roku w Towarzystwo Liga Żeglugi Polskiej. Był inicjatorem i organizatorem długodystansowych regat żeglarskich Tczew – Gdynia, które odbyły się 5 czerwca 1927 r.

W 1939 r. jako ochotnik walczył w bohaterskim batalionie obrony narodowej na wybrzeżu dowodząc baterią morskiego dywizjonu artylerii na Oksywiu. Po kapitulacji został zesłany do  obozów jenieckich, najpierw w Gross-Born, później w Prenzlau, gdzie był jednym z inicjatorów kursów naukowych i samokształcenia..

Po powrocie z obozu osiadł w Bydgoszczy, gdzie zmarł w 1958 roku nie nawiązawszy kontaktu z powojennym ruchem żeglarskim. Nie podjął działalności żeglarskiej, nie żeglował, zerwał kontakty ze środowiskiem, nie wykazywał aktywności żeglarskiej.

Z okazji 95-lecia PZŻ odnaleziono miejsce spoczynku Józefa Klejnot-Turskiego i w porozumieniu ze spadkobiercami odnowiono grób pierwszego prezesa Związku.

Edukacja i kariera zawodowa

Po studiach został nauczycielem szkoły polskiej w Moskwie. I  wojnę światową przetrwał jako oficer pułku artylerii stacjonującej w morskiej twierdzy Sveaborg u wejścia do Helsinek. Zwolniony z wojska po Wielkiej Rewolucji Październikowej pracował w Petersburgu w bibliotece Akademii Nauk nad porównawczą terminologią techniczną jako podstawą do pięciojęzycznego słownika morskiego (żeglarskiego), który wydał w 1926 roku. Po przedarciu się w 1919 r. do kraju był najpierw wychowawcą Korpusu Kadetów w Modlinie, a od 1920 roku pracował w Szkole Morskiej w Tczewie jako wykładowca geografii i prawa morskiego.

Był gorącym orędownikiem budowy portu morskiego w Tczewie (na uregulowanej i zagospodarowanej Wiśle), za co zapłacił utratą stanowiska w Państwowej Szkole Morskiej. Od 1922 roku wydawał pismo „Żeglarz Polski”, pierwsze czasopismo poświęcone sprawom gospodarki morskiej, portom, żegludze, ale na jego łamach nie zabrakło miejsca dla żeglarstwa.

„Żeglarz Polski” to tytuł, który przechodził bardzo wiele przeobrażeń, począwszy od zmiany cyklu wydawniczego, formatu, formuły wydawniczej aż po zmianę kategorii z pisma fachowego na popularne, by ponownie powrócić do problematyki fachowej. Zmienił się także tytuł, choć pismo utrzymywało charakterystyczny rys rozpoznawalny dla każdego. Podtytuł zmieniany był aż sześciokrotnie, co wskazuje na niestabilność sytuacji zewnętrznej i konieczność dopasowania produktu do oczekiwań rynkowych. Pismo nie zmieniało tylko właściciela, wydawcą i redaktorem przez cały czas istnienia pisma był Józef Klejnot-Turski, pasjonat żeglarstwa, współzałożyciel pierwszego w Polsce morskiego klubu żeglarskiego, późniejszy inicjator i pierwszy prezes Polskiego Związku Żeglarskiego Był on jedyną osobą zatrudnioną na etacie, a wszelkie modyfikacje związane z tytułem wynikały z trudności ekonomicznych i konieczności dostosowania się do wymogów rynku. Pismo istniało przez ponad dziesięć lat i odegrało niezwykle istotną rolę w kształtowaniu świadomości morskiej i rozbudzaniu zainteresowania tą problematyką.

Pierwszy numer „Żeglarza Polskiego” ukazał się w styczniu 1922 roku, kiedy flotę polską stanowił zaledwie jeden parowiec, drewniany Kraków. Credo wydawnictwa sformułowano jako (pis. oryg.) „iść naprzód przed powstaniem odpowiednich potrzeb, wywołując je i zaspakajając w miarę możności już przy powstaniu” (ba), „Żeglarz Polski” rozpoczyna 7-my rok istnienia”, „Żeglarz Polski”, 1927.

W skromnym objętościowo dziale zatytułowanym „Podróże morskie i sport żaglowy i motorowy” zamieszczano z reguły krótkie informacje o charakterze newsowym stanowiącym kronikę działalności klubów z Tczewa i Gdyni. Okazjonalnie pojawiały się w tym dziale materiały dłuższe, mające charakter poradnikowy, poświęcone zakupowi łodzi czy o charakterze publicystycznym, traktujące o potrzebie rozwoju żeglarstwa w sposób spójny i skoordynowany.( (ba), Józef Klejnot-Turski, „Potrzeby sportu żaglowego – Regaty tegoroczne”, „Żeglarz Polski” 1927, (ba), Józef Klejnot-Turski „O poparcie dla sportu żaglowego” „Żeglarz Polski” 1927) Autorem prawie wszystkich tekstów publikowanych w tym dodatku był Klejnot-Turski, dziennikarz z wielkim zapałem piszący o żeglarstwie, ale też doskonały redaktor. Oprócz jego materiałów na łamach dodatku można odnaleźć przedruki z pism zagranicznych, a także oficjalne dokumenty związane z tą tematyką. Autorzy zewnętrzni na łamach „Żeglarza Polskiego” publikowali sporadycznie.

Po zamknięciu pisma i dłuższej chorobie objął skromne stanowisko rzecznika prasowego gdyńskiej izby przemysłowo-handlowej, które pełnił do wybuchu II wojny światowej.

Po zakończeniu wojny Józef Klejnot-Turski powrócił na Wybrzeże. Do czasu likwidacji Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni, w 1949 roku, pracował w niej jako referent działu morskiego. W Polsce stalinowskiej nie było już dla niego miejsca na Wybrzeżu Ostatnie lata życia spędził w Bydgoszczy, gdzie wobec zakazu podjęcia pracy utrzymywał się z udzielania lekcji języka angielskiego. Był nękany przez władze, imał się dorywczych prac, z czasem został niemal zupełnie zapomniany.

Kontrowersje wokół PZŻ

Powołanie ogólnopolskiego związku żeglarskiego, mającego w zamyśle reprezentować całe polskie żeglarstwo, a skupiające głównie działaczy lokalnych, zaskoczyło działaczy z Warszawy, którzy mając wielkie ambicje sami chętnie widzieliby się we władzach nowej organizacji. Dla nich fakt powstania krajowej federacji sportowej stał się wysoce niewygodny z uwagi na realizację własnych planów i prestiż, jaki towarzyszył nowopowołanej organizacji. Wskutek nacisków na prawomocnie wybrany zarząd PZŻ podważono legalność pierwszego zjazdu organizacji z 11 maja 1924 formułując poważne zarzuty wobec inicjatorów przedsięwzięcia.

Całą tę historię opisał w 1935 roku na łamach „Sportu Wodnego” ówczesny prezes PZŻ, Czesław Petelenz: (…) Udział w Olimpjadzie przychodzi do skutku, lecz rezultat tej przedwcześnie podjętej próby jest bardzo nikły. Dnia 16.08.1925 roku odbywa się pierwsze Walne Zebranie Związku w Chojnicach. Okazuje się jednak, że zawiązana pospiesznie, pod kątem widzenia udziału w Olimpjadzie organizacja, była pozbawiona należytych podstaw prawnych. Wobec tego, na wniosek komandora Aleksandrowicza, wybrany w Chojnicach zarząd w składzie: Ludwik Szwykowski, Antoni Aleksandrowicz, Otto Weiland, Adam Wolff i Franciszek Trzepałko, na zebraniu organu odbytem 11.11.1925 roku w lokalu W.K.W. w Warszawie uznał się tylko za komisję organizacyjną i przystąpił przede wszystkiem do opracowania statutu. Tak więc jako datę poczęcia PZŻ można przyjąć 11.05.1924, ale dniem urodzin jest właściwie 11.11.1925, chrzciny zaś tego dziecięcia odbyły się dopiero w maju 1926, z chwilą zalegalizowania statutu. Dnia 19.05.1926 roku odbył się I Sejmik organizacji. Powyższe daty, które ustaliłem na podstawie znajdujących się w archiwum PZŻ protokułach (pis. oryg.) i korespondencji, a więc na podstawie nie podlegającego dyskusji, powinny ustalić raz na zawsze pierwsze początki naszej naczelnej organizacji żeglarskiej, której historia „starożytna” oparta dotychczas na ustnej tradycji, była dotychczas sprecyzowana.(„Sport Wodny”, 1934)

W istocie rzecz dotyczyła sporów ambicjonalnych toczonych pomiędzy działaczami warszawskimi, postaciami szeroko znanymi choćby z tytułu publikacji licznych artykułów na łamach prasy i funkcjach pełnionych w organizacjach społecznych o ogólnokrajowych charakterze a pasjonatami żagli z głębi Polski, którzy pracą organiczną w lokalnych strukturach demonstrowali swój stosunek do żeglarstwa. Konflikt był oczywisty, a jego rozstrzygnięcie nastąpiło rok później, kiedy to uznano pierwszy, założycielski zjazd, za nieważny.

Okładki czasopisma "Żeglarz Polski" oraz wybrane teksty na temat działalności żeglarskiej środowiska gdańskiego.

zdjęcie wyróżniające: Archiwum PZŻ

reprodukcje: Marek Słodownik